اسپینا بیفیدا

کودک من مبتلا به اسپینا بیفیدا است و در بدو تولد جراحی شده. در سن 4 سالگی است و می‌تواند چهاردست‌وپا برود ولی هنوز توانایی ایستادن مستقل ندارد. چقدر احتمال راه‌افتادن هست و چه راهکارهایی برای درمان وجود دارد؟

اسپاینا بیفیدا یا مهره‌شکاف نوعی ناهنجاری مادرزادی در ستون مهره است که ممکن است در هر بخش از طول آن اتفاق بیفتد.

در این اختلال بعضی از مهره‌های نخاع به‌خوبی بسته نمی‌شوند. در نتیجه ممکن است اعصاب داخل ستون مهره در محل فضای ایجاد شده مستعد آسیب شوند یا از آن  به بیرون درز پیدا کنند. برای بررسی پیش‌آگهی کودک و نحوه درمان وی اول باید نوع و شدت آسیب مشخص شود.

انواع اسپینا بیفیدا

اسپینا بیفیدا مخفی

این نوع از اسپینا بیفیدا خفیف‌ترین حالت ممکن است که در آن یک یا چند مهره به‌خوبی تشکیل یا بسته نشده ولی نخاع سالم است. اگرچه علایمی مانند پرمویی یا تجمع چربی یا کمی فرورفتگی در پوست، در محل آسیب ممکن است دیده شود؛ اما این نوع از ناهنجاری معمولاً هیچ عارضه‌ای ندارد و گاهی بیمار تا آخر عمر نیز متوجه مشکل خود نمی‌شوند.

منینگوسل  (Meningocele)

در این نوع از ناهنجاری، بخشی از پرده پوشاننده اعصاب به همراه یک کیسه حاوی مایع عصبی از بخش تشکیل نشده مهره به بیرون درز پیدا می‌کند. اما ازآنجا که کیسه خالی از بافت عصبی است، معمولاً آسیب عصبی وجود ندارد. افراد با این شرایط ممکن است دارای معلولیت جزئی باشند.

میلومننگوسل (Meningomyelocele)

شدیدترین نوع اسپینا بیفیدا که در آن بخشی از نخاع و اعصاب مربوط به آن نیز تحت پوشش کیسه‌ای از قسمت باز ستون فقرات به بیرون رانده می‌شود. آسیب ناشی از این اختلال می‌تواند از ضعف خفیف اندام تحتانی و اختلال اسفنکتری خفیف تا فلج کامل حسی و حرکتی و عدم کنترل کامل روده یا مثانه (بی‌اختیاری ادرار و مدفوع) متغیر باشند. این نوع از ناهنجاری اغلب همراه با هیدروسفالی است.

علت اسپینا بیفیدا چیست؟

دلایل قطعی این اختلال مشخص نیست ولی عوامل ژنتیکی، کمبود اسیدفولیک مادر در زمان بارداری، مصرف داروهای مربوط به اعصاب، اضافه‌وزن و دیابت می‌تواند در آن نقش داشته باشد.

ازآنجا که تکامل ستون مهره در ماه اول بارداری اتفاق می‌افتد، غالباً در غربالگری‌های اولیه از طریق آزمایش خون مادر، آمنیوسنتز و یا سونوگرافی قابل تشخیص است. اما در برخی موارد ممکن است تا زمان تولد تشخیص به تأخیر بیفتد. در این موارد تصاویر رادیوگرافی، ام‌آرآی و سی تی از نوزاد می‌تواند به تشخیص دقیق نوع مشکل کمک کند.

درمان اسپینا بیفیدا

شدت آسیب در انواع ناهنجاری‌های ستون مهره، بستگی به نوع اختلال و همین‌طور محل آسیب دارد. به طوری که هرچه محل آسیب پایین‌تر و نزدیک به انتهای ستون مهره باشد، شدت اختلال کمتر خواهد بود. همچنین در انواع اکولتا و مننگوسل نیز معمولاً آسیب جدی و شدیدی مشاهده نمی‌شود. بااین‌وجود انجام جراحی برای حذف کیسه و توان‌بخشی به‌موقع جهت جلوگیری از ضعف عضلانی برای بهبود این بیماران ضروری است.

در بیماران مبتلا به میلو مننگوسل نیز پس از انجام جراحی، توان‌بخشی حیاتی است. در این کودکان اغلب تأخیر رشد حرکتی با تعویق چهاردست‌وپا رفتن، ایستادن و راه‌رفتن کودک نمایان می‌شود. کاردرمانگران با کمک به این کودکان در راستای آموزش الگوهای حرکتی و استقلال هرچه بیشتر کودک، کمک قابل‌توجهی به وی دارند. همچنین انجام تمرینات کاردرمانی به طور مستمر جهت بازگردانی حسی و حرکتی در موارد خفیف‌تر، تا پیشگیری از نقایص و بدشکلی‌های مفصلی و پوکی‌استخوان، در موارد شدیدتر کمک‌کننده است.

حفظ و آموزش پوزیشن مناسب در موارد ضعف شدید یا فلج عضلات، می‌تواند عوارض ناشی از بیماری را در بزرگسالی به حداقل برساند. همچنین آموزش مواردی جهت تطابق با محیط، تغییر و حذف موانع محیطی، استفاده از وسایل کمکی مناسب کودک و ارجاع به خدمات دیگر می‌تواند توسط کاردرمانگر به مستقل شدن هر چه بیشتر وی کمک کند.

همچنین رسیدگی به هیدروسفالی و عوارض ذهنی ناشی از بیماری مثل کاهش توجه و تمرکز و اختلالات یادگیری نیاز به کاردرمانی ذهنی خواهد داشت.