فلج زایمانی یا فلج ارب

مجموع اعصاب نخاعی وارده به اندام فوقانی، در ناحیه‌ای نزدیک به گردن و بازو شبکه‌ای از اعصاب را تشکیل می‌دهند که شبکه عصبی بازویی نامیده می‌شود. این شبکه وظیفه تأمین حس و حرکت مجموعه دست و بازو را بر عهده دارد. هرگونه آسیب به این شبکه می‌تواند عملکرد حسی یا حرکتی را در اندام فوقانی مختل کند. این آسیب، اغلب حین زایمان به این اعصاب وارد می‌شود که به آن فلج زایمانی گفته می شود.

نشانه‌های فلج زایمانی

پس از تولد، دست کودک در کنار او بدون حرکت افتاده و کودک استفاده‌ای از آن ندارد. با افزایش سن کودک، انجام حرکات دودستی، مانند دست زدن، گرفتن شیشه شیر و اسباب‌بازی‌ها محدود می‌شود. با گذشت زمان و عدم درمان به‌موقع، ممکن است کودک به طور کامل دست آسیب‌دیده را کنار گذاشته و آن را به طور کامل فراموش کند.

علت فلج زایمانی

• بالا بودن وزن نوزاد (۴ ونیم تا ۵ کیلوگرم)
• زایمان‌های سخت و طولانی که پزشک مجبور به واردآوردن فشار زیاد به نوزاد برای خروج سریع‌تر او از کانال زایمانی شود.
• چرخش و کشیدگی سر به یک سمت، کشیدگی بازو هنگام تولد با پاها یا سر

نکته:

• فشار به شانه هنگام تولد، هم چنین می‌تواند باعث شکستگی استخوان ترقوه، شکستگی استخوان بازو یا دررفتگی مفصل شانه شود.

انواع فلج زایمانی بر اساس شدت آسیب

• Neurotmesis: پارگی کامل عصب که اغلب نیاز به جراحی داشته و بهبودی کاملی ندارد.
• Axonotmesis:  آسیب بخشی از عصب بنام اکسون با ترمیم نسبی
• Neurapraxia: قطع موقت هدایت پیام عصبی به دلیل کشیدگی عصب می‌باشد درحالی‌که عصب سالم است. در این آسیب، بهبودی سریع و کامل بوده و از چند روز تا چند هفته به طول می‌انجامد.

انواع فلج زایمانی بر اساس محل آسیب

• آسیب در نواحی بالایی شبکه بازویی (ریشه‌های c5 و C6) منجر به شایع‌ترین نوع آسیب عصب بنام فلج ارب می‌شود. این نوع از آسیب باعث درگیری حس و حرکت در ناحیه شانه و ساعد می‌شود و مچ و انگشتان کاملاً بدون آسیب باقی می‌مانند. این نوع از آسیب معمولاً خفیف بوده و با بهبودی خودبه‌خودی همراه است.
• فلج عمومی، درگیری مجموعه اعصاب نواحی بالایی و پایینی از C5 تاT1  می‌باشد و منجر به درگیری حس و حرکت در مجموعه اندام فوقانی شامل شانه، ساعد، مچ و انگشتان می‌شود.
• درگیری قسمت پایینی شبکه بازویی ریشه‌های C8 تا T1 باعث فلج کلامپکه می‌شود. در این آسیب، درگیری مچ و انگشتان بیشتر می‌باشد.

علائم فلج زایمانی

• ضعف عضلانی تا فلج کامل حرکتی
• کم حسی تا بی‌حسی کامل
• کاهش دامنه حرکتی مفاصل که می‌تواند منجر به خشکی و بدشکلی آن شود.
• محدودیت عملکردی دست، به‌گونه‌ای که اغلب کودک توانایی بالابردن دست تا بالای سر، چرخش دست به خارج از شانه، چرخش دست از ساعد و گرفتن دست‌ها مقابل صورت و همچنین خم کردن آرنج را از دست می‌دهد. در آسیب نواحی پایینی شبکه بازویی، حرکت مچ به سمت بالا و هم چنین توانایی گرفتن و رهاکردن اشیا از دست می‌رود. مچ دست دچار افتادگی و انگشتان به حالت مشت شده قرار می‌گیرند.

تشخیص فلج زایمانی

• معاینه: دست کودک اغلب به‌صورت بی‌حرکت در کنار او افتاده و عضلات شل و بدون قوام هستند.
• MRI وCT : جهت بررسی ساختار عصب
• EMG : جهت بررسی عصب‌گیری عضلات

درمان فلج زایمانی

درمان توانبخشی مهم‌ترین راهکار برای بازگرداندن عملکرد دست می‌باشد. حفظ دامنه حرکتی مفاصل، کاهش درد، بهبود قدرت عضلانی، یکپارچگی عملکرد دودستی، بازآموزی حسی و افزایش مشارکت کودک از طریق بهبود عملکرد دست‌ها از جمله درمان‌های مورداستفاده در کاردرمانی می‌باشد.

در پارگی‌های کامل عصب، ممکن است جراحی پیوند عصب کمک‌کننده باشد.

در سنین بالاتر، جراحی‌های دیگر همچون تغییر محل اتصال تاندون برخی عضلات می‌تواند به افزایش دامنه حرکت فعال بیمار کمک کند.

نویسنده: زهرا شجاعی، مدرس دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان